THEO DẤU LINGA-KOSA
|
Trần Đức Anh Sơn
|
Cũng cần nói thêm rằng, trước khi Spink tổ chức đấu giá các đầu tượng Siva bằng vàng ở London, thì một số tờ báo ở Việt Nam đã đưa tin: ngày 23/7/1997, anh Nguyễn Văn Nông, nông dân ở thôn Phú Long 1 (Đại Thắng, Đại Lộc, Quảng Nam) trong khi dò tìm phế liệu đã phát hiện được một đầu tượng Siva bằng vàng, cao 24cm, trọng lượng 0,58kg. Theo giới chuyên môn, đây là đầu tượng Siva của một mukhalinga, niên đại vào thế kỷ 10, đầu tượng Siva Phú Long có những nét tương đồng với pho tượng Siva trong tháp C1 ở thánh địa Mỹ Sơn (hiện đang trưng bày tại Bảo tàng điêu khắc Chăm ở Đà Nẵng). Vào thời điểm đó, tôi không có hình ảnh của đầu tượng Siva Phú Long để so sánh với những đầu tượng Siva do Spink rao bán. Sau này, John Guy, quản thủ Bảo tàng Victoria and Albert, trong bài khảo cứu The kosa marks of Champa: New Evidence in trên tạp chíSoutheast Asia Archeology 1998, có giới thiệu hình ảnh đầu tượng Siva phát hiện ở Phú Long. Điều khá ngạc nhiên là hình ảnh đầu tượng Siva Phú Long in trong bài viết của John Guy rất giống với hình ảnh của 1 trong 2 đầu tượng Siva bằng vàng in trong catalogue A Divine Art mà Spink đã phát hành trước cuộc bán đấu giá vào mùa đông năm 1997. Trong bài khảo cứu này, John Guy còn cho biết trong các năm 1996 - 1998, trên thị trường nghệ thuật London xuất hiện một số linga-kosa bằng hợp kim vàng và bạc. Ít nhất, có 6 hiện vật đã được giao dịch thành công. Chủ nhân của những hiện vật này đã đưa chúng đến các viện nghiên cứu để phân tích hợp kim và giám định niên đại và 1 trong 6 linga-kosa nói trên được xác định là đồ giả. Người ta phỏng đoán rằng những món đồ giả này được làm từ Việt Nam
2. Vậy linga-kosa là gì mà thu hút sự quan tâm của nhiều nhà sưu tập cổ vật trên khắp thế giới, khiến họ phải mua nhầm đồ giả?
Kosa là một lớp vỏ bọc bằng kim loại, thường là vàng hoặc bạc, dùng để bao bọc phần trên cùng của ngẫu tượng linga (hiện thân của thần Siva) thờ trong các tháp Chăm. Vào những dịp lễ trọng, người Chăm sẽ mở kosa để tiến hành nghi lễ tẩy rửa linga. Nghi thức này bắt nguồn từ các nghi lễ của phái Saivite, một hệ phái của Ấn Độ giáo tôn thờ thần Siva, vị thần Hủy diệt và Tái tạo.
Thuật ngữ kosa xuất hiện trong sử thi Mahabharata với ý nghĩa là “vỏ bọc hoặc vật chứa một thứ quý giá”. Vật quý giá ở đây chính là các linga được thờ cúng trong các ngôi đền của Ấn Độ giáo. Các ngẫu tượnglinga trong hệ phái Saivite thường được chạm khắc khuôn mặt của thần Siva, gọi là mukhalinga. Mộtmukhalinga có thể mang một hoặc nhiều khuôn mặt của thần Siva. Và việc dâng cúng các chiếc bao làm bằng kim loại quý như vàng và bạc để bọc bên ngoài mukhalinga là một nghĩa vụ thiêng liêng của tín đồ Saivite.
Khi Ấn Độ giáo du nhập vào Champa, thần Siva được người Chăm suy tôn là “thần của các vị thần”, là“chúa tể của muôn loài”. Vào thế kỷ thứ 4, vua Bhadresvara 1 của Champa đã cho lập thánh địa Mỹ Sơn để thờ thần Siva. Văn bia bằng chữ Phạn trong thánh địa Mỹ Sơn đã tôn thần Siva là “cội rễ của nước Champa”; “đáng kính trọng hơn Brahma, Vishnu, Indra, Surya, Asura, hơn những vị Bà La Môn và hơn những Rsi, các vua chúa”. Một văn bia khác còn cho biết: “Vua (Bhadresvara 1) sau khi đã làm một kosa-isanesvara (cho thần Siva), còn làm một mukuta cho Bhadresvara và cặp kosa-mukuta này có thể sánh với hai trụ chiến thắng tồn tại trơ trơ trên thế gian này như mặt trời và mặt trăng”. Nguồn tư liệu thành văn và những hiện vật được phát hiện từ trước đến nay liên quan đến lịch sử, văn hóa và mỹ thuật Champa chứng tỏ rằng chỉ duy nhất tượng thần Siva được làm bằng vàng; chưa thấy tượng các vị thần khác được làm bằng chất liệu quý như thế. Thậm chí, trong cuốn Lịch sử Đông Nam Á của G.D. Hall còn ghi chép sự kiện thủy quân Java tấn công Champa và cướp đi một pho tượng Siva bằng vàng có kích thước lớn hơn người thật trong một ngôi đền ở Panduranga (Phan Rang).
Ngoài các bi ký, những thông điệp bằng tiếng Phạn được khắc trên một số linga-kosa thể hiện đây là những món quà quan trọng nhất, quý giá nhất mà các vị vua Champa dâng lên thần Siva; đồng thời, đây còn là vật biểu thị sự kết hợp giữa thần quyền và vương quyền. Hoàng gia Champa tin tưởng rằng việc tạo nên nhữnglinga-kosa quý giá bao bọc cho các linga, thường làm bằng sa thạch, sẽ thúc đẩy khả năng bảo vệ vương quốc và hoàng gia khỏi mọi điều bất trắc. Còn theo Uttara-kanda trong sử thi Ramayana thì việc thờ phụng các lingabằng vàng sẽ đảm bảo sự thịnh vượng cho vương quốc, cũng như khả năng mở rộng lãnh thổ. John Guy suy đoán có thể người Chăm đã vận dụng tư tưởng này trong sử thi Ramayana để tạo nên những linga-kosa và dâng cúng cho thần linh; coi đó là công cụ ma thuật khiến thần Siva quan tâm hơn về khả năng mở mang bờ cõi của Champa.
3. Tháng 3/1998, trở về nước sau khi kết thúc khóa đào tạo khảo cổ học tại Nhật Bản, tôi bắt đầu tìm kiếm những thông tin liên quan đến linga-kosa của Champa, đặc biệt là những thông tin về sự hiện diện của chúng trong các bảo tàng nhà nước, cũng như trong các sưu tập tư nhân ở Việt Nam. Kết quả tìm kiếm cho thấy hiện ở Việt Nam
Trong khi đó, thông tin (kèm hình ảnh) từ các khảo cứu của những học giả ngoại quốc, từ các cuốn guide book về các bảo tàng nước ngoài và từ catalogue của các hãng đấu giá cổ vật ở châu Âu và châu Mỹ… cho biết hiện có ít nhất 9 linga-kosa (đa số chỉ còn phần đầu tượng Siva) đang “lưu lạc” ở hải ngoại. Trong đó, Bảo tàng Quốc gia về Nghệ thuật châu Á Guimet (Bảo tàng Guimet) ở Paris (Pháp) sở hữu 2 hiện vật; Bảo tàng Nghệ thuật Đông Á ở Berlin (Đức) sở hữu 1 hiện vật; Bảo tàng Văn minh châu Á ở Singapore sở hữu 1 hiện vật; 3 hiện vật đã được Spink bán đấu giá cho những nhà sưu tập giấu tên và 2 hiện vật được nhà nhiếp ảnh Michel Lechien giới thiệu trong cuốn sách Art du Vietnam - La fleur du pêcher et l’oiseau d’azur do Bảo tàng Hoàng gia Mariemont (Bỉ) xuất bản năm 2002, cũng thuộc về các nhà sưu tập ẩn danh.
Trong năm 2004, tôi có dịp sang Áo (tháng 4), Đức (tháng 7 - 9), Pháp (tháng 10) và đã thực hiện một hành trình theo dấu các linga-kosa của Champa ở châu Âu.
Tại Áo, trong cuộc triển lãm về lịch sử và văn hóa Việt Nam mang tên Việt Nam : Thần linh - Anh hùng - Tổ tiên (Vietnam
Tại Đức, tôi được Bảo tàng Nghệ thuật Đông Á Berlin
Tại Pháp, tôi được Philippe Truong, một nhà nghiên cứu mỹ thuật cổ ở Paris Nam
Quả như lời Piere Baptiste, nhiều bảo vật của Việt Nam
T.Đ.A.S.
Một số hình ảnh về Kosa được tìm thấy
Kosa 01a
| 
Kosa 01b
| 
Kosa 01c
| |
Kosa 02a
| 
Kosa 02b
| 
Kosa 03a
| |
Kosa 03b
| 
Kosa 04a
| 
Kosa 04b
| |
Kosa 05
| 
Kosa 06
|
Chú thích ảnh
- Kosa 01a, Kosa 01b và Kosa 01c: Đầu tượng Siva của linga-kosa. Hợp kim vàng và bạc. Thế kỷ 10. Cao 29 cm. Hãng đấu giá Spink (Anh) đã bán hiện vật này trong phiên đấu giá mùa đông năm 1997.
- Kosa 02a và Kosa 02b: Đầu tượng Siva của linga-kosa. Vàng ròng. Thế kỷ 10. Cao 16 cm. Hiện vật đã được bán đấu giá tại Spink vào năm 1997.
- Kosa 03a và Kosa 03b: Đầu Siva linga-kosa. Đồng. Thế kỷ 10. Cao 13,5 cm. Hãng bán đấu giá Spink rao bán hiện vật này với giá 30.000USD trong phiên đấu giá mua đông năm 1997 nhưng không có người mua.
- Kosa 04a: Linga-kosa với linga bằng bạc; đầu Siva bằng hợp kim vàng và bạc. Thế kỷ 8. Cao 25cm. Hiện vật của Bảo tàng Guimet.
- Kosa 04b: Linga-kosa bằng vàng và bạc của Bảo tàng Guimet (phần bên ngoài).
- Kosa 05: Linga-kosa bằng bạc. Thế kỷ 8. Cao 14cm. Hiện vật của Bảo tàng Guimet.
- Kosa 06: Bên trái: Đầu tượng Siva của linga-kosa. Vàng gắn đá quý. Cuối thế kỷ 7 - đầu thế kỷ 8. Hiện vật của Bảo tàng Nghệ thuật Đông Á Berlin; Bên phải: Đầu Siva từ của linga-kosa. Hợp kim vàng và bạc. Cuối thế kỷ 7 - đầu thế kỷ 8. Hiện vật của Bảo tàng Văn minh châu Á ở Singapore
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét