Di sản của vua Chămpa Pôklông Mưhnai

Một bộ di sản của hoàng tộc Chămpa gồm hơn 100 hiện vật của vua Pôklông Mưhnai được lưu giữ hơn 300 năm qua bởi những người phụ nữ dòng dõi hoàng tộc tại Bình Thuận

Vượt hơn 60 km từ TP Phan Thiết, chúng tôi tìm về thôn Tịnh Mỹ, xã Phan Thanh, huyện Bắc Bình - thủ phủ xưa của vua Chămpa Pôklông Mưhnai. Hỏi thăm nhà cụ Nguyễn Thị Thềm, từ trẻ con đến người già trong làng đều biết, mặc dù hiện cụ đã khuất núi. Người Chămpa ở vùng này thường gọi cụ Thềm là “bà công chúa”.

Những công chúa cuối cùng

Theo tục lệ của người Chămpa theo đạo Bà la môn, người con gái út trong dòng tộc được hưởng thừa kế và chịu trách nhiệm thờ cúng tổ tiên. Do vậy, việc lưu giữ những di sản của tổ tiên để truyền cho đời sau thường do người con gái út trong gia đình đảm nhiệm. Bà Nguyễn Thị Đào, năm nay đã 68 tuổi, kể: “Mẹ tôi là con út nhưng mất sớm. Lúc đó, tôi còn quá nhỏ nên việc thừa kế bộ di sản của hoàng tộc được giao cho dì tôi là cụ Thềm”. Cụ Thềm không có gia đình nên xem bà Đào như con ruột. Năm 1995, cụ Thềm mất ở tuổi 85, trao quyền gìn giữ bộ di sản lại cho bà Đào. Con gái út của bà Đào là Lư Nguyễn Thị Phương Diễm (36 tuổi) sẽ là người tiếp theo trong hoàng tộc Chămpa ở địa phương này được thừa kế bộ di sản.

Ông Lư Thái Thuổi (72 tuổi), chồng bà Đào, cho biết dòng hoàng tộc của vợ ông ít con cái, đến đời ông mới đông con, nhưng con trai nhiều hơn. Do vậy, việc ai được thừa hưởng quyền lưu giữ bộ di sản này sẽ được cả dòng tộc họp bàn quyết định, tất nhiên vẫn theo nguyên tắc của chế độ mẫu hệ xưa nay.

Chúng tôi thắc mắc vì sao là hậu duệ của hoàng tộc Chăm nhưng cụ Thềm, bà Đào lại mang họ Nguyễn, ông Thuổi “đoán” có thể là lấy theo họ vua nhà Nguyễn từ những năm đầu thế kỷ XIX.

Báu vật của vua và hoàng hậu

Trong số hơn 100 hiện vật mà gia đình bà Đào đang lưu giữ, giá trị nhất là bộ vương miện của vua và hoàng hậu. Vương miện của vua Pôklông Mưhnai là vương miện duy nhất còn lại của các vị vua Chăm, được làm hoàn toàn bằng vàng, có gắn đá quý, chạm trổ tinh xảo. Vương miện, bông tai, vòng xuyến của hoàng hậu cũng làm bằng vàng với những họa tiết cầu kỳ, đường nét uyển chuyển. Ngoài ra, các bộ khay khảm xà cừ, đồ đựng trầu cau cung đình, trang phục của vua, hoàng hậu, hoàng tử, công chúa, đao kiếm, phèng la trận, mũ lính… cũng được cất giữ cẩn trọng. Đây là những hiện vật thể hiện rõ nét trình độ nghệ thuật điêu khắc độc đáo của người Chăm xưa. Tất cả phản ánh đậm nét đời sống văn hóa cung đình và lễ hội.

Vương miện của vua Pôklông Mưhnai: cao 19,5 cm, đường kính 19,5 cm, chạm trổ nhiều hình tượng thủy quái Makara

Trong suốt những năm chiến tranh, bộ di sản trải qua không ít thăng trầm. Bà Đào kể: “Thời chống Pháp, gia đình dì Thềm sợ bị mất nên giấu kỹ trên núi cao mấy chục năm. Đến thời chống Mỹ, dì tôi có đem về nhưng vẫn phải chôn dưới đất, sau giải phóng mới dám đào lên”.

Ông Thuổi cho biết thêm: Tụi tôi sinh sau đẻ muộn nên không biết tường tận các thế hệ của gia đình trước đây giữ gìn bảo vật của hoàng tộc như thế nào, chỉ nghe kể lại rằng, năm 1945, hưởng ứng “Tuần lễ vàng” do Bác Hồ phát động, gia đình bà Thềm đã ủng hộ một bộ vương miện bằng vàng được cho là của vua Pôklông Kul (một người bà con của vua Pôklông Mưhnai).

Theo “hồ sơ gia đình” bà Đào, mấy chục năm qua, trải qua bao dâu bể của thế cuộc, bộ di sản của hoàng tộc chưa bị mất hay thất lạc bất kỳ một món nào. Thậm chí, thời bao cấp, dẫu kinh tế gia đình có lúc rất khó khăn, nhưng chưa bao giờ, chưa bất kỳ ai trong dòng tộc nghĩ đến việc mang bảo vật đi bán.

Di tích lịch sử - văn hóa

Vua Pôklông Mưhnai (tên thật là Pômưk Taha, nghĩa là người vàng ngọc hiền từ) là một trong những vị vua cuối cùng của Vương quốc Chămpa. Ông lên ngôi đầu thế kỷ XVII, trị vì xứ Panduranga (từ TP Phan Rang, tỉnh Ninh Thuận đến thị xã Lagi, tỉnh Bình Thuận và huyện Đức Trọng, tỉnh Lâm Đồng ngày nay). Trong thời gian trị vì, ông đã có công khai thông hệ thống thủy lợi khu vực sông Lũy (Bắc Bình). Người dân Chăm đời sau ví công trình của ông chẳng khác nào những công trình thủy lợi của vua Pôklông Giarai ở thế kỷ XIII tại vùng Phan Rang (Ninh Thuận). Các vua triều Nguyễn sau này như vua Minh Mạng, Duy Tân, Khải Định đều có sắc phong ghi nhận công lao của ông. Ngày 13-7-1993, đền thờ Pôklông Mưhnai và bộ sưu tập di sản hoàng tộc Chăm chính thức được công nhận là Di tích lịch sử - Văn hóa.

Bài và ảnh: Bảo Bình (NLĐ)